Po blisko dziesięciu latach od przejścia w wiek emerytalny zakończyłem chemiczne eksperymenty laboratoryjne, co zbiegło się z wypromowaniem ostatniego mojego doktoranta i jak się okazało przerwaniem przeze mnie badań toksyn grzybowych i zakończeniem wkrótce mojej trzydziestoletniej działalności w Radzie Naukowej Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu. Wobec zbliżającej się wówczas stuletniej rocznicy utworzenia Uniwersytetu w Poznaniu, władze rektorskie postanowiły opublikować biografie wszystkich z tego okresu rektorów i zaproponowano mi opracowanie odpowiedniego materiału dotyczącego prof. Jerzego Suszki, rektora z lat 1952/53-1955/56. (WN UAM 2018 i 2019).
Zaangażowałem się w poszukiwania danych archiwalnych niezbędnych do opracowania wyznaczonego mi zadania i coraz bardziej wzrastało również moje zainteresowanie historią naszego Uniwersytetu oraz szerzej, historią instytucji uniwersyteckiej od zarania jej powstania i misją uzasadniającą jej istnienie. Uzyskaną wiedzę w tym zakresie mogłem konfrontować z własnymi obserwacjami poczynionymi podczas mojego uczestniczenia w życiu naszego Uniwersytetu, z którym związałem całe moje życie zawodowe.
Wnioski wynikające z moich przemyśleń w zakresie roli uniwersytetów w życiu społeczeństw, opartych na informacjach archiwalnych i ich konfrontacji z własnymi obserwacjami jednoznacznie wskazują, że instytucja uniwersytecka nie jest jedynie wyższym etapem kształcenia młodzieży, lecz odrębną instytucją powstałą tysiąc lat temu, w wyniku dyskusji o prawach natury, w gronie ludzi dysponujących wiedzą na poziomie przewyższającym przeciętny. Konsekwencją takich narodzin instytucji uniwersyteckiej jest jej misja, polegająca na obiektywnym dociekaniu prawdy ukrytej w szeroko pojętych prawach natury i jej propagowaniu w społeczeństwie. Warunkiem realizacji takiej misji uniwersytetów jest ich apolityczność, czyli niezależność ideologiczno-polityczna od środowiska, w którym działają, bowiem ich działalność winna wynikać z potrzeb naukowych, a nie decyzji czynników zewnętrznych. Jak wykazały wiekowe doświadczenia, taki stan rzeczy w różnych warunkach politycznych jest trudny do utrzymania, głównie z chęci wykorzystania przez władze polityczne autorytetu naukowego uniwersytetu (wynikającego z przeświadczenia społeczeństwa o wyższości intelektualnej składu osobowego uczelni wyższej), który można wykorzystać do celów propagandowych o charakterze ideologiczno-politycznym, a także do ukierunkowanego ideologicznie wychowania młodzieży, przyszłych elit decydujących o kierunku przyszłościowego rozwoju społeczeństwa.
Samo, nakazowe uzupełnienie przez czynniki pozauniwersyteckie listy przedmiotów stanowiących obiekt działalności badawczo-dydaktycznej uczelni nowym zagadnieniem (uzasadniając decyzję wymogiem naukowego jego rozpracowania) nie jest jeszcze równoznaczne z upolitycznieniem uczelni, które jednak następuje gdy wprowadzony przedmiot zyskuje szczególne przywileje. Przykładem z dawnych lat może stanowić obowiązujące (w okresie stalinowskim do połowy lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku) na wszystkich kierunkach studiów szkolenie w ramach „marksizmu-leninizmu”, a w nowszych czasach, propagowanie ideologii wywodzącej się ze swoistej interpretacji problemów płci.
Pragnę podkreślić, że w moim życiu zawodowym blisko czterdzieści lat przystosowywałem się do warunków upolitycznionego przez władzę sowiecko-zależną uniwersytetu, a przez następne trzydzieści, obserwowałem jak brak lustracji pozostawił piętno ideologicznego skażenia z minionego wieku, odciśnięte na umysłach wielu uniwersyteckich decydentów, dla których pojęcie dyskusji jest równoznaczne ze służbowym poleceniem. W moim przekonaniu dyskusja polega na prezentacji własnego zdania na określony temat, łącznie z przedstawieniem dowodów świadczących o słuszności swojego rozumowania, a nie narzucanie własnych poglądów innym uczestnikom dyskusji, z wykorzystaniem dodatkowo swojej pozycji zawodowej w określonym środowisku, w szczególności akademickim. Dla środowiska uniwersyteckiego poznanie prawdy, a nie posłuszna akceptacja poglądów przełożonych, jest wymogiem wynikającym z misji uniwersytetów wyznaczonej historią.
Obserwując wydarzenia związane z niektórymi decyzjami władz zwierzchnich naszego uniwersytetu, kilkakrotnie wyraziłem swój protest jako emerytowany członek społeczności akademickiej, pisząc bezpośrednio do władz rektorskich (lub do innych osób mogących być zainteresowanymi problemem upolityczniania uniwersytetu). Kopie kilku z tych pism załączam do niniejszej wypowiedzi wprowadzającej, z prośbą skierowaną do kierownictwa archiwum UAM o ich przyjęcie wraz z moim życiorysem naukowym i spisem publikacji.
Mój amatorski pogląd na rolę uniwersytetów w życiu społeczeństw, wsparty w dużym stopniu obserwacjami z własnego życia zawodowego, prezentowałem w kilku moich wypowiedziach pisemnych, ale dopiero ostatnio znalazłem naukowe uzasadnienie moich wniosków w opublikowanej niedawno przez wydawnictwo Biały Kruk książce prof. Grzegorza Kucharczyka zatytułowanej „Katedra i Uniwersytet”.
Wiesław Zygmunt Antkowiak
Kopie niektórych pism z ostatnich lat mojego wieku emerytalnego dotyczących zagrożeń wynikających z upolityczniania uniwersytetów, wbrew ich misji obiektywnego dociekania prawdy ukrytej w prawach natury i jej propagowania w społeczeństwie.
- Pismo do Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy UAM (z 1.03.1990 r.)
- List do senatu UAM na ręce Jego Przewodniczącego JM Rektora St. Lorenca (z 2.04.2007 r.)
- List do rektora Andrzeja Lisickiego (z 18.10.2016 r.)
- List do rektora Andrzeja Lisickiego (z 14.03.2019 r.)
- List do rektora Andrzeja Lisickiego (z 7.05.2019 r.)
- List do rektora Bogumiły Kaniewskiej (z 27.10.2020 r.)
- Kulisy europejskiej polityki zjednoczeniowej (2016-2021)
- Reminiscencje z lat mojej przynależności do grona chemików Uniwersytetu w Poznaniu (W.Ch. 2021)
- Uzasadnienie tematu poruszonego w materiale do „Wiadomości Chemicznych” (6.06.2021 r.)
- Orzeczenie Kolegium do Spraw Wykroczeń przy Wojewodzie Poznańskim (z 8.10.1985 r.)
- List do prof. St. Mikołajczaka, przewodniczącego AKO w Poznaniu, w sprawie ideologizacji debaty akademickiej (z 22.01.2019 r.)
- Gratulacyjny list otwarty do prof. Henryka Koroniaka (z 6.12.2019 r.)
- List do prof. Aleksandra Nalaskowskiego (z 16.09.2019 r.)